Ασκληπιός Ασκληπιεία, Σύμβολα και Μύθοι

Αυτά που θα πούμε σήμερα, μας γυρίζουν πολλά χρόνια πίσω, τότε που μύθος και πραγματικότητα βάδιζαν αγκαλιασμένοι, δίνοντας και παίρνοντας ο ένας από τον άλλον συμβολισμούς, ζωή, μηνύματα. Θεοί και άνθρωποι ζούσαν μαζί, γεύονταν τις ίδιες χαρές της ζωής, αγαπούσαν και μισούσαν, θύμωναν και συγχωρούσαν, ζευγάρωναν για να γεννήσουν Ημίθεους, Ήρωες, Τέρατα, Νύμφες. Για να αποτελέσουν και οι ίδιοι και αυτά τα παιδιά –σύμβολα υποδείγματα ζωής άλλοτε προς μίμηση και άλλοτε προς αποφυγή. Με ποιο στόχο; Αυτόν που από κάποια στιγμή και μετά στην πορεία μας γίνεται πόθος  και  σκοπός για όλους μας. Την εξέλιξή μας, το ανέβασμά μας λίγο ψηλότερα, το πλησίασμα στο Θείο.

Ασκληπιός

Έτσι τη γέννηση του Ασκληπιού ο οποίος ήταν υπαρκτό πρόσωπο (έζησε γύρω στα 1300 π. Χ.) τη συνοδεύει ο εξής μύθος: Ο Απόλλωνας, Θεός  του Φωτός, της Μουσικής, της Μαντικής, της Ιατρικής και της τοξοβολίας ερωτεύτηκε τη θνητή Κορωνίδα, κόρη του βασιλιά της Θεσσαλίας, του Φλεγύα και ζευγάρωσε μαζί της. Η Κορωνίδα δεν είπε σε κανέναν για την περιπέτειά της αυτήν και προχώρησε στον γάμο της με τον Ίσχυ, γιό του βασιλιά της Αρκαδίας. Ο ερωτευμένος Απόλλωνας έμαθε τα νέα από τα λευκά του κοράκια και πρώτα έστρεψε την οργή του σ΄ αυτά: τα καταράστηκε να γίνουν μαύρα. Μετά σκότωσε τον γαμπρό με τα βέλη του και ζήτησε από την Άρτεμη να σκοτώσει και την άπιστη Κορωνίδα η οποία όμως ήταν έγκυος με το παιδί του Θεού. Και την ώρα που η άτυχη κοπέλα καιγόταν στην νεκρική πυρά, ο Απόλλωνας  πήρε το αγέννητο μωρό και το εμπιστεύτηκε στον κένταυρο Χείρωνα  να το μεγαλώσει.

Ο Ασκληπιός, κοντά στον Χείρωνα, έγινε τόσο ξακουστός γιατρός ώστε μετά τον θάνατό του θεοποιήθηκε. Έγινε η κατεξοχήν θεότητα όχι μόνον της Ιατρικής, αλλά και της μαντικής διάστασης των ονείρων και των θεραπευτικών οραμάτων. Οι γιοί του Μαχάονας και Ποδαλείριος πήραν μέρος ως γιατροί στον Τρωικό πόλεμο, ο ένας σαν χειρούργος και ο άλλος σαν γενικός γιατρός, όπως αναφέρεται στην Ιλιάδα. Μετέφεραν δε το όνομα και τη θεραπευτική του τέχνη, ο ένας στην Επίδαυρο και ο άλλος στην Κω, όπου ιδρύθηκαν τα πιο σημαντικά Ασκληπιεία. Ο Ιπποκράτης που γεννήθηκε στη Κω ήταν απόγονος του Ασκληπιού. Σύζυγός του ή κατά άλλους κόρη του ήταν η θεά Υγεία και σαν κόρες του αναφέρονται η Ιασώ, η Πανάκεια και η Ακεσώ. 

Ο Ασκληπιός δεχόταν και θεράπευε όποιον ζητούσε τη βοήθειά του ανεξάρτητα από την οικονομική του κατάσταση ή την θέση του στην κοινωνία. Λέγεται μάλιστα ότι ανέστησε και νεκρούς, αναφέρονται δε διάφοροι όπως ο Ιππόλυτος ο γιος του Θησέα, ο Τυνδάρεως, ο Γλαύκος γιος του Μίνωα, η Ιππολύτη η βασίλισσα των Αμαζόνων.  Τότε ο Άδης διαμαρτυρήθηκε στον Δία ότι διαταράσσεται η θεϊκή τάξη των πραγμάτων και ο Δίας έριξε έναν κεραυνό επάνω του κατακαίοντάς τον. Για τον λόγο της τιμωρίας του υπάρχουν πολλές και αντιφατικές μεταξύ τους εκδοχές. Όπως ότι ο Δίας θεώρησε αυτήν την επέμβαση «ύβρι», έλλειψη ταπεινοφροσύνης, ή ότι αυτά τα έκανε ο Ασκληπιός έναντι αδράς αμοιβής και για αυτήν του την στάση τιμωρήθηκε. Πάντως όποια και να ήταν η αιτία, αυτός ο τρόπος θανάτου θεωρούνταν ιδιαίτερα συμπονετικός, γιατί το άτομο δεν περιπλανιόταν στον Κάτω Κόσμο, δεν κρινόταν αλλά περνούσε κατευθείαν στα Ηλύσια Πεδία. 

Η λατρεία του Ασκληπιού ως Θεού, αναφέρεται για πρώτη φορά στον Ησίοδο (700 π.Χ). Γρήγορα μεταδόθηκε σε όλον τον Ελληνισμό και ιδρύθηκαν Ασκληπιεία σε 300 περίπου πόλεις με πιο φημισμένο αυτόν της Επιδαύρου. 

Τα Ασκληπιεία

Τα Ασκληπιεία ήταν ταυτόχρονα Ναοί όπου λατρεύονταν οι Θεοί οι σχετικοί με την υγεία, και θεραπευτήρια όπου προσέρχονταν οι πάσχοντες για να βρουν θεραπεία. Ήταν όλα κτισμένα σε μαγευτικές  τοποθεσίες, όπου ο επισκέπτης μπορούσε να βρει ψυχική ηρεμία και ανάταση του νου και υπήρχε πάντα μια Ιερή Πηγή όπου μπορούσε να γίνει σωματικός εξαγνισμός. Σε όλη την διάρκεια του εικοσιτετραώρου, ηχούσε μουσική σαν μέρος της θεραπείας. Πέραν από τους ναούς, τα κτίρια όπου γίνονταν οι θεραπείες (εγκοιμητήρια) και τις κατοικίες των ιερέων-θεραπευτών, υπήρχαν σε όλα, ξενώνες για τους επισκέπτες, στοές για περίπατο, γυμναστήρια, παλαίστρες, λουτρά και θέατρο. Από την μια το φυσικό κάλλος του τόπου και από την άλλη η ύπαρξη παραστάσεων από την μυθολογία, αγαλμάτων και επιγραφών είχαν σαν στόχο να οδηγήσουν τον  νου του ικέτη-ασθενή στην εύρεση της αιτίας της ασθένειάς του και την ενδυνάμωση της έμφυτης ικανότητάς του για αυτοθεραπεία. Ο άνθρωπος θεωρείτο από τους αρχαίους Έλληνες μια ολότητα που αποτελείται από σώμα, ψυχή και πνεύμα. Η ασθένεια του σώματος είναι η εκδήλωση κάποιας δυσλειτουργίας της ψυχής ή του νου, και η υγεία ερχόταν όταν επιτυγχάνετο η ισορροπία.  

Ασκληπιείο Επιδαύρου

Στο Ασκληπιείο της Επιδαύρου, ο ασθενής το πρώτο που αντίκριζε ήταν η επιγραφή «Αγνόν χρή, νηοίο θυόδεος εντός ιόντα έμμεναι. αγνείη δε φρονείν όσια» που σημαίνει «Για να μπεις στον Ναό τον μυρωμένο από λιβάνι, πρέπει να είσαι αγνός. Και αγνός είσαι όταν σκέπτεσαι με ευλάβεια». Κατόπιν ακολουθούσαν οι σωματικοί εξαγνισμοί με λουτρά στην Ιερή Κρήνη, νηστεία και πνευματικοί εξαγνισμοί με διαλογισμούς και προσευχές, καθοδηγούμενοι από τις συμβολικές παραστάσεις που αντίκριζαν και από τους ήχους των ύμνων που δονούσαν τον αέρα. Σε όσους χρειαζόταν γίνονταν φυσιοθεραπείες και μαλάξεις. Όταν ήταν έτοιμοι σωματικά και πνευματικά, έκαναν μια προσφορά στον Θεό ανάλογα με την οικονομική τους κατάσταση, από θυσίες ζώων μέχρι προσφορές καρπών, και τέλος γινόταν η εγκοίμηση, δηλαδή οι ασθενείς κοιμόντουσαν στον ειδικό χώρο, περιμένοντας την εμφάνιση του Θεού για να τους πει ή να τους υποδείξει τον τρόπο θεραπείας τους ή και να τους θεραπεύσει άμεσα. Σε αυτό το στάδιο πρέπει να γίνονταν και χειρουργικές επεμβάσεις από τους ιερείς – γιατρούς, αν κρίνουμε από τα χειρουργικά εργαλεία που βρέθηκαν στην Επίδαυρο. Επίσης έχουν βρεθεί πολλά αναθήματα και ειδικές πλάκες που αναφέρουν ονόματα ασθενών, το όνομα της ασθένειας καθώς και τον τρόπο θεραπείας. Και αυτός ο πλούτος των στοιχείων λέγεται ότι υπήρξε η βάση πάνω στην οποίαν ο  Ιπποκράτης θεμελίωσε την ιατρική. Εκεί στο Ιερό Άλσος του Ασκληπιού δεν επιτρέπονταν γεννήσεις και θάνατοι, όπως και στο Ιερό Νησί της Δήλου. 

Θα προσπαθήσω εδώ να μεταφέρω κάποιες βασικές ερμηνείες μύθων και συμβόλων, που συναντάμε στην ζωή του Ασκληπιού, αλλά και στον Ναό του  Ασκληπιού στην Επίδαυρο, βασισμένη στο υπέροχο  βιβλίο «Κένταυροι, Αμαζόνες, Μέδουσα – Τα της ψυχής πάθη» της κυρίας Αλτάνη.

Είδαμε ότι ο Απόλλωνας εμπιστεύτηκε την ανατροφή του γιου του Ασκληπιού, στον κένταυρο Χείρωνα. Ποιος ήταν αυτό το τερατόμορφο πλάσμα; Και γιατί ο Απόλλωνας του έδειξε τόση εμπιστοσύνη ώστε να του αναθέσει το μεγάλωμα και την μόρφωση του γιου του;  Ο Χείρωνας είναι καρπός βιασμού της Νύμφης Φιλύρας από τον Κρόνο, μεταμορφωμένο σε άλογο. Είναι δηλαδή ετεροθαλής αδελφός του Δία και αθάνατος. Το μωρό το εγκατέλειψαν οι γονείς του όταν είδαν τη φρικτή του όψη και το  πήρε  υπό την προστασία του ο Απόλλωνας. Έγινε πνευματικός πατέρας και δάσκαλός του και του μετέδωσε μεταξύ όλων των άλλων και τη μυστική διδασκαλία της αυτό-θεραπείας. Γίνεται ονομαστός στην αρχαία Ελλάδα για τη σοφία του και την πολεμική του αρετή, καθώς και για τις ιατρικές του γνώσεις, πράγματα που στην συνέχεια διδάσκει στους Ημίθεους-Ήρωες μαθητές του μεταξύ των οποίων ήταν ο Ηρακλής, ο Ιάσονας, ο Κάστορας,  ο Πολυδεύκης και ο Αχιλλέας. 

Εδώ λοιπόν έχουμε έναν σημαντικό συμβολισμό:

Ο Κένταυρος

σαν σύμβολο είναι ο άντρας που παρασύρεται από το άλογο μέρος της ψυχής του, δηλαδή τα ένστικτα και τα συναισθήματά του. Ο Χείρωνας είναι Κένταυρος, και επί πλέον έχει βαθύτατα ψυχικά τραύματα από την εγκατάλειψη των γονιών του. Έρχονται όμως βοηθοί του οι Παιώνιοι (Θεραπευτές) Θεοί Αθηνά και Απόλλωνας, που του μεταβιβάζουν τις  ιδιότητές τους, Φως και Σοφία, που θεραπεύουν σώμα, ψυχή και νου.  Έτσι κατορθώνει να αυτό-θεραπευθεί και κατόπιν, θεραπευμένος ο ίδιος, να  εξελιχθεί σε δάσκαλο και θεραπευτή Ημιθέων και Ηρώων. Μεγαλώνοντας δε, και διδάσκοντας τον Ασκληπιό, του μεταβιβάζει τις θεραπευτικές ιδιότητες των Θεών κάνοντάς τον γιατρό των ανθρώπων.

Εδώ έχουμε μια πρώτη υπόδειξη προς τον θεραπευτή:

Πρέπει πρώτα να θεραπεύσει τον εαυτόν του για να μπορεί να προσφέρει την βοήθειά του στους ασθενείς. 

Ακόμη, τόσον ο Χείρωνας όσο και ο Ασκληπιός μεγάλωσαν βιώνοντας την απουσία της μητέρας που δηλώνει την απουσία προσωπικής σχέσεως. Εδώ υπάρχει άλλη μια υπόδειξη προς τον θεραπευτή: Πρέπει να λειτουργεί χωρίς συναισθηματική παρέμβαση η οποία θα του προκαλεί άγχος και αγωνία όταν απειλείται η ζωή του ασθενούς.

 Ο Ναός του Ασκληπιού ήταν κτισμένος στο κέντρο του Ασκληπιείου και είχε στην νοτιοδυτική πλευρά του το μνημείο της Θόλου, μνημείο του Απόλλωνα (όπου γίνονταν οι θεραπείες) και στη νοτιοανατολική τον Ναό της Αρτέμιδος. Εξωτερικά ο Ναός είχε στο μεν ανατολικό αέτωμα παράσταση Κενταυρομαχίας (όπου πιστεύεται ότι θα υπήρχε και ο Χείρωνας) στο δε δυτικό παράσταση με Αμαζόνες. Στα τέσσερα άκρα του Ναού βρίσκονταν Νηρηίδες, υπόδειξη για εξαγνισμό με νερό. Στα αετώματα, στην κορυφή των δύο ισοσκελών τριγώνων, υπήρχαν δύο αγάλματα Νίκης, δηλώνοντας έτσι την τελική νίκη, την επικράτηση της υγείας έναντι της ασθένειας. Μέσα στον Ναό, το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Ασκληπιού, έπαιρνε από τη θέση αυτή δυνάμεις που προέρχονταν από τους άλλους δύο Ναούς. 

Πριν φθάσει ο ασθενής στον ιερό χώρο, η Επίδαυρος δηλώνει ότι δεν θεραπεύει τα σώματα, αν πρώτα δεν δράσει επί της αύρας – ψυχής. Μπαίνοντας μέσα και φθάνοντας μπροστά στον Ναό αντικρίζει στις παραστάσεις των αετωμάτων τα συμπτώματα των ασθενειών του με την μορφή Κενταύρων και Αμαζόνων και μπαίνοντας μέσα οι παραστάσεις που υπάρχουν στο άγαλμα του Θεού του δείχνουν τον τρόπο της θεραπείας του. 

Συμβολισμοί

Κένταυροι και Αμαζόνες έχουν κοινό χαρακτηριστικό τον ίππο – άλογο που συμβολίζει το άλογο μέρος της ψυχής, αυτό που κατέχεται από τα ένστικτα και τα συναισθήματα. Ο μεν Κένταυρος είναι ενωμένος με αυτό, η δε Αμαζόνα ανεξάρτητη. Ο Κένταυρος οδηγείται από αυτά, τα πόδια του είναι τα πόδια του αλόγου, χωρίς να μπορεί να τα ελέγξει. Συμβολίζει τον άντρα που πάσχει από τις υπερβολές και τις ελλείψεις της φύσης του. Η διπλή του φύση (άνθρωπος-άλογο) εξωτερικά είναι ενωμένη, εσωτερικά όμως υπάρχει μόνιμη διαμάχη. Αυτή η διαμάχη, η έλλειψη μέτρου και αρμονίας είναι ο λόγος της τερατώδους εμφάνισής του.

 Σε αντίθεση με τον Κένταυρο, η Αμαζόνα είναι ολόκληρη γυναίκα και το άλογό της είναι και αυτό ολόκληρο και ανεξάρτητο. Για ποιο λόγο όμως βρίσκεται με τους τερατόμορφους Κενταύρους στον Ναό; Η Αμαζόνα στην αρνητική της έκφραση, όχι μόνον δεν αναγνωρίζει την ανδρική εξουσία, αλλά και ανταγωνίζεται τον άνδρα. Αυτό την κάνει ανέραστη, υπεροπτική και καταπιεστική. Η προστασία της από την Άρτεμη θεά της Αγνότητας, την οδηγεί σε καταστολή του γενετήσιου ενστίκτου της και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την καταδυνάστευση της δημιουργικής της φύσης.  

Ψυχικά τραύματα έχουν και τα δύο φύλα, και η θεραπεία τους θα έρθει όταν καταφέρουν να ισορροπήσουν τις εσωτερικές τους συγκρούσεις.

Στο εσωτερικό του Ναού, έχουμε το άγαλμα του Θεού, με δύο φίδια δεξιά και αριστερά και ένα ακόμα να στηρίζει το δεξί του χέρι. Τι συμβολίζει το φίδι; Είναι και αυτό, όπως και το άλογο, ένα πολύ συμπυκνωμένο σύμβολο με διαφορετική σημασία ανάλογα με το πού εμφανίζεται ή ποιόν συνοδεύει – Θεό ή θνητό. Εδώ σχετικά με την υγεία και τον Θεό έχουμε το εξής: Το φίδι κινείται κατά δύο κατευθύνσεις, οριζόντια ή κάθετα. Η οριζόντια κίνησή του συμβολίζει τον θάνατο, την επαφή με τις χθόνιες δυνάμεις, ενώ η κάθετη την ζωή, την επαφή με το Θείο. Ανάλογα με τις επιλογές της, η ψυχή του ανθρώπου πορεύεται άλλοτε κολλημένη στα γήινα, άλλοτε ανεβαίνει στις λεπτότερες ουράνιες σφαίρες. Η λέξη «όφις» άλλωστε αναγραμματιζόμενη περιέχει την λέξη σοφία, και είναι το κατεξοχήν σύμβολο της γνώσης και της σοφίας, βρίσκεται δε σε πολλά αγάλματα της Θεάς Αθηνάς.

Το άγαλμα του Ασκληπιού, στολίζουν δύο παραστάσεις: Παράσταση του φόνου της Μέδουσας από τον Περσέα και της Χίμαιρας από τον Βελλεροφόντη. Αν ανατρέξουμε σε αυτούς τους δύο μύθους, θα δούμε να μας δίνουν τον τρόπο της Θεραπείας μας από τα ψυχικά μας πάθη.

Η Μέδουσα λοιπόν, είναι μια από τις Γοργόνες, τέρατα με φοβερή όψη και φίδια για μαλλιά που όποιος τις αντίκριζε πέτρωνε. Κατά τον Ησίοδο, είναι κόρες του Φόρκυος και της Κητούς (ονόματα που αναγραμματιζόμενα  δίνουν το κρυφό και το κήτος , πολύ μεγάλο θαλάσσιο ζώο). Αυτές έμεναν αθέατες «πέραν της νυκτός».  Ο τόπος διαμονής τους, βρίσκεται μακριά από  τις συνειδητές μας ενέργειες, στο υποσυνείδητό μας εκεί που βρίσκονται τα καταπιεσμένα συναισθήματά μας (Νερό-θάλασσα-συναισθήματα). Στον «Προμηθέα» ο Αισχύλος, αναφέρει ότι οι Γοργόνες είναι εχθροί των θνητών, έχουν «νόας γοργούς » (γοργόνες) και κατοικούν στα πέρατα της ψυχής μας, όπου αδυνατούμε να τις διακρίνουμε για αυτό και είναι πολύ επικίνδυνες. 

Στον αντίποδα των γοργόνων, ψηλά στον αιθέρα και μακριά από την θάλασσα -συναισθήματα βρίσκεται η Θεά Αθηνά, η Θεά της Σοφίας. Κοινό σύμβολο το φίδι στις Γοργόνες και στην Αθηνά, διαφορετική η χρήση του. Η απόλυτος διαύγεια της συνειδητής σκέψης είναι η Θεά Αθηνά. Ο συσκοτισμένος νους από κακές σκέψεις εστιασμένες στο «εγώ» δηλώνεται από τα φίδια στο κεφάλι των Γοργόνων. Όποιος αντίκριζε τις Γοργόνες πέτρωνε για αυτό ο Περσέας κατάφερε να σκοτώσει την Μέδουσα βλέποντας την μορφή της καθρεπτισμένη στην ασπίδα του και πάντα με την πολύτιμη βοήθεια  της Θεάς Αθηνάς. Ο Περσέας είναι Ηλιακός ήρωας, γιός του Δία που πήρε την μορφή χρυσής βροχής, και της Δανάης, είναι παιδί φωτός. Ο ηλιακός ήρωας (φως) μπορεί να καταστρέψει τις δυνάμεις του σκότους (υποσυνείδητο) . Το υπερφίαλο «εγώ» / Μέδουσα, πρέπει να αποκεφαλιστεί από το ηρωικό «εγώ» / Περσέας για να απαλλαγεί ο ήρωας από το μοχθηρό τέρας της ματαιοδοξίας.

Όταν αποκεφαλίζεται η Μέδουσα, ξεπηδούν από το κεφάλι της, ο Χρυσάωρ  και  ο φτερωτός Πήγασος, σύμβολο της θείας έμπνευσης που έρχεται στον άνθρωπο  όταν σκοτώνεται το τέρας της ματαιοδοξίας. 

Πάμε τώρα στην άλλη παράσταση του αγάλματος, όπου εικονίζεται ο Βελλεροφόντης να σκοτώνει την Χίμαιρα. Το όνομά της ορίζει την χαμηλής  φύσεως φαντασιοπληξία, την ουτοπία, την αυταπάτη. Είναι τρικέφαλο τέρας, μπροστά λιοντάρι, στη μέση κατσίκα και πίσω φίδι. Ο Όμηρος και ο Ησίοδος την ονομάζουν «Θεία», αναγνωρίζοντας τον μεγάλο κίνδυνο που προέρχεται από την δύναμη της διεστραμμένης φύσης. Από τα τρία της κεφάλια βγαίνει φωτιά, άρα φωτιά καίει τα σπλάχνα της, εξαιτίας της συνεχώς ανανεωμένης πλάνης της, που όμως  δεν μπορεί να αντιληφθεί. Τα σπλάχνα εκδηλώνουν με διάφορες ασθένειες τα πάθη της χιμαιρικής ψυχής. Την Χίμαιρα σκοτώνει με την βοήθεια της Θεάς Αθηνάς, ο Βελλεροφόντης, εγγονός του Σίσυφου. Είναι γεωκεντρικός ήρωας και κίνητρό του είναι η φαντασιοπληξία και η ματαιοδοξία. Αφού την σκοτώσει, νομίζει ότι είναι καλύτερος από τον Δία και προσπαθεί να ανέβει στον Όλυμπο στην ράχη του Πήγασου. Ο Δίας όμως δίνει εντολή στον Πήγασο και τον κατακρημνίζει στα Τάρταρα. Βλέπουμε λοιπόν ότι σκοτώνοντας τα τέρατα ο μεν Περσέας αυτοθεραπεύεται, ο δε Βελλερεφόντης αυτοκαταστρέφεται. 

Άρα το φίδι, μέσα στον Ναό,  βρίσκεται με την διπλή του ιδιότητα, ασθένειας και θεραπείας. 

Τα φίδια σαν ασθένειες προέρχονται από τις σκέψεις των θνητών (Μέδουσα), ενώ στο ανερχόμενο φίδι που έρχεται σε επαφή με το δεξί χέρι του Θεού, μεταβιβάζονται  οι αγαθοποιές και ιαματικές ικανότητές του. 

Τελειώνοντας εδώ θα ήθελα να πω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην κυρία Αλτάνη για το μαγικό ταξίδι που μου χάρισε όσο διάβαζα το βιβλίο της. Ας μου συγχωρεθούν γενικεύσεις και απλουστεύσεις που έκανα λόγω του περιορισμένου χρόνου, μια και οι συμβολισμοί είναι πάρα πολλοί και οι έννοιες πολύ συμπυκνωμένες. Ελπίζω να κατάφερα να σας μεταφέρω ένα μικρό κομμάτι αυτής της μαγείας.

  Πηγές : 

• ΑΡΡΗΤΟΙ  ΛΟΓΟΙ  ΚΕΝΤΑΥΡΟΙ ΑΜΑΖΟΝΕΣ ΜΕΔΟΥΣΑ-Τα της ψυχής   πάθη   ΑΛΤΑΝΗ
• Άρθρο της κ. Νίκης Γουλανδρή με θέμα : «Ο Ασκληπιός, τα Ασκληπιεία και η άσκηση της Ιατρικής  στην Αρχαία Ελλάδα
• Εργασία με θέμα  τον Ασκληπιό  και τα  Ασκληπιεία του 7^ου  Γυμνασίου Καρδίτσας